سنگ کلیه سومین بیماری شایع دستگاه دفع ادرار است و عوامل مختلفی از جمله وراثت، آب و هوا، مصرف کم آب، استرس و شغل از جمله شغل‌های پشت میزی در میزان خطر بروز این بیماری موثر است.
سنگ‌های دستگاه ادراری سابقه‌ای به قدمت تاریخ بشریت دارند و حتی در برخی مومیایی‌های مصر باستان نیز نشانه‌هایی از سنگ دیده شده است.
سنگ دستگاه ادراری پس از عفونتهای دستگاه ادراری و بیماری‌های پروستات سومین بیماری شایع دستگاه ادراری است و با عوارضی که دارد می‌تواند با ایجاد نارسایی در کلیه افراد باعث کاهش کیفیت زندگی فرد شود.
سنگ دستگاه ادراری در مردان از زنان شایع‌تر است اگر چه با تغییر اسلوب زندگی، درصد ابتلای خانم‌ها به آقایان نزدیک می‌شود و اکنون دیگر آمار دو جنس خیلی با هم متفاوت نیست.
فرد در هر سنی می‌تواند به سنگ دستگاه ادراری مبتلا شود هر چند بیشتر موارد ابتلا به سنگ دستگاه ادراری بین سال‌های 20 تا 50 سال است و خوشبختانه ابتلا به سنگ دستگاه ادراری در سنین پایین‌تر و بالا‌تر از این مقادیر به ندرت دیده می‌شود.
در رابطه با اینکه چقدر احتمال دارد فرد در طول عمرش به سنگ دستگاه ادراری مبتلا شود بايد گفت که این احتمال اگرچه در جوامع مختلف متفاوت است ولی در کل می‌توان گفت ریسک 10 تا 12 درصدی وجود دارد. پس همه افراد دچار سنگ سیستم ادراری نمی‌شوند اگر چه ممکن است در یک محیط مشابه و با رژیم غذایی مشابه زندگی کنند.
برخی فاکتورها مثل سن، جنس، وراثت و ژنتیک که مربوط به داخل بدن هستند و برخی فاکتورها مانند موقعیت جغرافیایی محل زندگی، آب و هوا، میزان مصرف مایعات، میزان ادرار، رژیم غذایی و شغل که جزء موارد خارجی هستند در این موضوع موثرند.
یک دسته از این سنگ‌ها سنگ‌های عفونی هستند یعنی در زمینه عفونتهای دستگاه ادراری و به واسطه وجود میکروب ها به وجود می‌آیند و گروه دیگر سنگ های غیرعفونی هستند که شایع‌ترند و معمولاً در زمینه‌ای مثل اشباع شدن ادرار از نمک‌های موجود در خودش یا کاهش غلظت مهارکننده‌های فیزیولوژیک یا سنگ‌هایی که در زمینه بیماری‌های ژنتیکی یا عارضه مصرف برخی داروها اتفاق می‌افتد.
شایعترین سنگی که ممکن است در سیستم ادراری انسان تشکیل شود اوگزالات کلسیم است که 80 تا 85 درصد این سنگ‌ها را به خود اختصاص داده است ولی به هر حال یکسری عوامل خطرساز وجود دارند که اگر فرد در معرض برخورد مداوم با این عوامل قرار بگیرد می‌تواند به سنگ سیستم ادراری مبتلا شود.
یکی از عوامل بالابرنده ریسک ابتلا به سنگ دستگاه ادراری استرس است چرا که استرس می تواند باعث کاهش دفع کلسیم و اسید اوریک که مهمترین املاح تشکیل دهنده دستگاه ادراری هستند شود و از طرفی می تواند عامل افزایش دفع منیزیم در ادرار که مهار کننده سنگ سازی است و هر چه بیشتر وجود داشته باشد این سیستم محفوظ تر است شود.
کسانی که میزان مصرف مایعاتشان در روز کمتر از 1200 سی سی باشد یا کمتر از یک لیتر دفع مایعات داشته باشند در معرض سنگ سازی قرار دارند.
بر خلاف آنچه که در باور مردم وجود دارد سختی آب در پدیده سنگ سازی موثر نیست بلکه حجم مایعات مصرفی ما در روز بسیار موثر است.
سنگ دستگاه ادراری بسته به رژیم غذایی همچون غذاهای پروتئینی هم در طبقات مرفه دیده می‌شود و هم در طبقات فقیر که بیشتر از حبوبات و غلات استفاده می کنند.
شغل افراد نیز افراد را برای ابتلا به سنگ دستگاه ادراری مستعد می‌کند که در این رابطه می‌توان گفت افرادی که در محیط‌های گرم کار می‌کنند یا شغل‌های پشت میزی دارند و تحرک کافی ندارند بیشتر در معرض سنگ سازی هستند.
کسانی که عادت دارند غذاهای پرنمک استفاده کنند و میزان مصرف پروتئین‌های حیوانی در رژیم غذایی شان زیاد است و کربو هیدرات های تصفیه شده حاوی گلوکز زیاد استفاده می کنند طبیعتاً می‌توانند دچار پدیده سنگ سازی شوند.
میزان نیاز بدن به نمک به خوردن نان روزانه تأمین می شود و مصرف بیش از آن مضر است.
سنگ دستگاه ادراری می‌تواند بسیار کوچک به اندازه عدس پر علامت و دردسر ساز باشد و می‌تواند هیچ علامتی نداشته باشد حتی اگر سنگی باشد که تمام سیستم جمع کننده را پر کند، پس علامت سنگ در دستگاه ادراری می‌تواند از هیچ تا جانکاه همراه با تهوع و استفراغ باشد.
اگر سنگ به شکل دوطرفه در لوله‌های حالب که ادرار را از کلیه به مثانه هدایت می‌کنند قرار بگیرد و مسیر ادرار را ببندد ممکن است هیچ ادراری از سیستم خارج نشود و علامت نارسایی کلیه اتفاق می‌افتد.
بیش از 50 درصد دردهای پهلو و شکم ممکن است علامتی از آپاندیست و غیره باشد و همان علائمی را ایجاد کند که سنگ دستگاه ادراری ایجاد می‌کند.
بنابراین برای اطمینان از ابتلای فرد به سنگ دستگاه ادراری از آزمایش یا سونوگرافی استفاده می کنیم که برخی موارد باید از عکسبرداری سیستم ادراری استفاده کرد که تا 85 درصد سنگ‌ها را در سیستم ادراری نشان می‌دهد.
برای درمان سنگ‌های سیستم ادراری باید به مشخصات سیستم ادراری، خود بیمار و خود سنگ دقت کرد، برخی با ورزش کردن و خوردن مایعات دفع می‌شود، برخی نیازمند داروهای طبی است تا مسیر حالب را گشاد کند و سنگ هایی وجود دارند که با درمان های طبی و محافظه کارانه حل نمی‌شوند و به جراحی نیاز دارند.
خوشبختانه با تکامل در روش‌های درمان سنگ‌های ادراری اتفاق افتاده است کمتر از 10 درصد سنگ‌های سیستم ادراری نیازمند جراحی باز هستند و 90 درصد را می توان با درمان‌های محافظه کارانه و طبی و جراحی های کمتر محافظه کارانه رفع کرد.
نیمی از افرادی که برای بار اول تجریه سنگ دارند ظرف 5 تا 10 سال می توانند این روند را تکرار کنند. برخی عوامل ریسک را بالا می برد که برخی از این عوامل پایین بودن سن ابتلای اولیه به سنگ دستگاه ادراری، منفرد بودن کلیه، یا داشتن بیماری خاص مثل پرکاری غده تیروئید هستند.
برای پیشگیری باید روش زندگی را اصلاح کنند یعنی مایعات بیشتر بنوشند.بهترین مایعات آب است، تحرک بیشتر داشته باشند، رژیم غذایی متعادلی رعایت کنند که مقادیر کمتر پروتئین‌های حیوانی و نمک وجود داشته باشد.
