روز دهم دسامبر، برابر با بیستم آذر، در تقویم سازمان ملل متحد به عنوان روز جهانی حقوق بشر نام‌گذاری شده است. شصت سال پیش در چنين روزی، سال ۱۹۴۸ ميلادی (۱۳۲۷ خورشیدی) مجمع عمومی سازمان ملل پیمان جهانی حقوق بشر را تصویب کرد.
دو سال پس از آن، از کشورهای عضو اين سازمان خواسته شد تا این پیمان را امضا کنند. ايران نیز يکی از کشورهای امضا کننده اعلاميه جهانی حقوق بشر است.
حقوق بشر چیست؟
حقوق بشر، حقوقی است که با زایش انسان پدیدار می شود. انسان ها بدان دلیل که عظمت و شکوه دارند و در انسان بودن همه با هم مشترک اند، شایسته تکریم هستند. به این دلیل حقوق انسان ها باید در همه جا یکسان اجرا شود و بین افراد در برخورداری از عظمت و کرامت انسانی تبعیض نباشد. کرامت فطری انسان موجب شد تا افراد اجازه یابند از کرامت، آزادی و توانایی خود برای پی ریزی نوآوری هایی در حوزه های متعدد جامعه بهره گیرند. بر همین اساس است که «دانلی» یکی از محققان حوزه حقوق بشر می گوید: «حقوق مدنی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، همگی از ایده کرامت ذاتی انسان ناشی می شوند».
تعریف حقوق بشر
پژوهشگران حوزه حقوق بشر، تعریف های گوناگونی از حقوق بشر ارائه کرده اند، ولی در نگاهی کلی می توان گفت: حقوق بشر، آزادی ها، مصونیت ها و منافعی است که از راه ارزش های پذیرفته شده معاصر، تمام انسان ها باید قادر به ادعای آن باشند و این حقوق بنیادین، طبیعی اند. به عبارت دیگر، همه افراد از این نظر که انسان اند، از حداقل حقوقی برخوردارند که ربطی به کشور، مذهب، نژاد یا جنس شان ندارد. دولت ها هم در روابط بین الملل میل دارند که این حداقل حقوق را رعایت کنند.
روند شکل گیری حقوق بشر
پژوهش های تاریخی نشان می دهد که باور به برخی از حقوق فطری و طبیعی برای بشر، از گذشته های بسیار دور وجود داشته است. شاید بتوان گفت از هنگامی که قدرتمندان، خودسری پیشه کردند و بر ضعیفان جامعه ظلم روا داشتند، اندیشه حقوق بشر برای مقابله با ستم و بی عدالتی شکل گرفت و هدف آن تأمین حداقل حقوق برای افراد جامعه بود.
به عبارت دیگر، از همین نقطه بود که حقوق بنیادین انسانی همچون: حق حیات، حق کرامت، حق آموزش و پرورش، حق آزادی مسئولانه و حق برابری در برابر حقوق و قوانین پدید آمد تا نظم و آرامش را برای جامعه انسانی به ارمغان آورده، حیات مطلوب انسانی را تأمین کند.
جنگ جهانی و پدیده حقوق بشر
شاید حقوق بشر، انسانی ترین پدیده مدرن باشد. زمانی که غرب از جنگ به ستوه آمد و خسته بر ویرانه ها زانو زد و سرنوشت غم انگیز خود را نگریست، تنها روشی که می توانست میثاقی برای همه انسان ها فارغ از همه تفاوت ها باشد، حقوق بشر بود. لذا غرب در آن روز نیازمند بود حقوق بشر را به مثابه روشی برای صلح و امنیت به کار گیرد. بر همین اساس در میثاق جامعه ملل و منشور ملل متحد، توجه ویژه ای به مفهوم حقوق بشر مبذول گردید. سرانجام اعلامیه جهانی حقوق بشر در دهم سپتامبر 1948 میلادی از سوی مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسید. بنابراین، خرابی های ناشی از جنگ جهانی اول و دوم، حقوق بشر را با اهمیت جلوه داده، آن را در رأس برنامه های سازمان ملل متحد و پژوهشگران این حوزه قرار داد.
مضمون اعلامیه حقوق بشر
حقوق دانان کشورهای مختلف، اعلامیه حقوق بشر را پس از دو سال تدوین و به زبان های گوناگون ترجمه کردند. این اعلامیه یک مقدمه و سی ماده دارد و به مجموعه ای از حقوق انسانی توجه کرده که شامل حقوق مدنی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی می شود. همچنین در مقدمه اعلامیه، بر وحدت خانواده بشری، کرامت و ارزش انسان، حقوق اساسی زن و مرد، نتایج ویرانگر بی اعتنایی به حقوق بشر و... تأکید شده است. در ماده یک اعلامیه به سه اصل بنیادین حقوق بشر، یعنی آزادی، برابری و برادری توجه، و بر اصل عدم تبعیض پافشاری شده است. قابل یادآوری است که در کمیسیون تدوین اعلامیه حقوق بشر که متشکل از هجده عضو بود، چهار کشور اسلامی ترکیه، مصر، لبنان و پاکستان نیز حضور داشتند.
