"بدترین دردی که در عمرتان تجربه کرده‌اید، چه دردی بوده است؟ درد قلبی؟ درد دندان؟ درد زایمان؟ یا . . .؟"
اگر این سؤال‌ها را از آن‌هایی بپرسید که درد ناشی از سنگ کلیه را تحمل کرده‌اند، معمولاً از همین درد به عنوان بدترین دردی که در عمرشان داشته‌اند، یاد می‌کنند. از آن‌جا که نزدیک به پنج درصد انسان‌ها، یعنی تقریباً یک نفر از هر بیست نفر در مقطعی از عمرشان با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند، بد نیست اطلاعاتتان را درباره راه‌های پیشگیری، تشخیص و درمان این بیماری افزایش دهید.
به گزارش ایسنا، با آغاز فصل گرما، به علت تعریق فراوان و کاهش حجم مایعات بدن شیوع سنگ کلیه افزایش می‌یابد. سنگ کلیه شایع‌ترین بیماری دستگاه‌های ادراری و کلیه‌هاست که در هر سنی می‌تواند خود را نشان دهد.
سنگ‌های کلیه، توده‌های معدنی سختی هستند که در کلیه تشکیل می‌شوند و ممکن است در کلیه، حالب، مثانه و پیشابراه دیده شوند. جنس این سنگ‌ها نیز با هم متفاوت و ممکن است از کریستال‌های اگزالات کلسیم، فسفات کلسیم، اسید اوریک یا سیستئین باشد. از نظر اندازه نیز سنگ‌ها با هم متفاوت اند به طوری که گاهی به کوچکی شن و سنگ‌ریزه‌اند و گاهی بزرگ و حتی شاخه‌دار، به شکل شاخ گوزن هستند و حتی ممکن است حجم لگنچه کلیه را نیز پر کنند.
این سنگ‌ها از شایع‌ترین علل وجود خون در ادرار و بروز دردهای شکمی، درد پهلوها و درد منطقه کشاله ران محسوب می‌شوند. ایجاد سنگ نیز معمولاً از تشکیل قطعه بسیار کوچکی از مواد معدنی در کلیه آغاز می‌شود که این قطعه و قطعات مشابه ممکن است همراه با ادرار از کلیه‌ها دفع شوند یا در کلیه‌ها باقی بمانند که در حالت دوم، به عنوان یک هسته مرکزی عمل و مواد معدنی به تدریج روی آن رسوب می‌کنند و منجر به افزایش حجمش می‌شوند. ضمن این‌که در بسیاری از موارد، قطعات کوچک اولیه به هم متصل می‌شوند و قطعات بزرگ‌تری را ایجاد می‌کنند.
بسیاری از سنگ ها در زمانی که هنوز کوچکند، از طریق مجاری ادراری، کلیه‌ها را به آسانی ترک می‌کنند و نیاز به هیچ درمان خاصی ندارند. اما سنگ‌های بزرگ‌تر ممکن است در حالب گیر کنند و باعث انسداد حالب و جلوگیری از خروج ادرار شوند که این حالت، منجر به دردهای شدید و مداومی می‌شوند که طی 15 تا 30 دقیقه، بدتر و بدتر می‌شود و در نهایت به اوج می‌رسد. در صورتی که انسداد کامل نباشد، درد خفیف‌تراست و با انتقال سنگ به مثانه، درد بهبود می‌یابد. این سنگ‌ها حتماً به درمان دارویی احتیاج دارند.
حدود 90 درصد از سنگ‌های کوچک (کوچک‌تر از پنج میلی‌متر) بدون نیاز به اقدام درمانی خاصی از بدن دفع می‌شوند و تنها حدود 10 تا 20 درصد سنگ‌ها به اقدامات درمانی جدی نیازمندند. به طور متوسط، خروج سنگ‌ها از بدن بین یک تا سه هفته طول می‌کشد و تقریباً در دو‌سوم موارد، سنگ‌ها تا هفته چهارم پس از ظهور علایم، از بدن دفع شده‌اند.
تقریباً نیمی از کسانی که دچار سنگ کلیه می‌شوند، اگر به اقدامات پیشگیرانه متوسل نشوند، تا پنج سال بعد دچار سنگ‌های بیشتری خواهند شد. اما پیش‌بینی این نکته که چه کسی طی سالهای آینده قطعاً دچار سنگ می‌شود یا چه کسی از ابتلای مجدد به این مشکل در امان خواهد بود، کار ناممکنی است.
سنگ کلیه چگونه تشکیل می شود؟
عوامل متعددی مانند عوامل ارثی، رژیم غذایی، داروها، آب و هوا، شرایط محیط کار، شیوه زندگی و مشکلات طبی خاص با ایجاد تغییراتی در ادرار، زمینه‌ساز تشکیل سنگ کلیه می‌شوند. این سنگ‌ها معمولاً بر اثر به هم خوردن تعادل میان آب و املاح و سایر مواد موجود در ادرار به وجود می‌آیند. سنگ‌ها معمولاً یا بر اثر کاهش حجم ادرار، یا بر اثر افزایش مواد تشکیل‌دهنده سنگ‌ها به وجود می‌آیند. نوع این تغییرات تعادلی نیز با ارزیابی انواع سنگ‌های ایجاد شده، قابل تشخیص خواهد بود.
اغلب سنگ‌های کلیه از نوع کلسیمی هستند و به دلیل تغییر در سطوح ادراری کلسیم به وجود می‌آیند. بخشی از عواملی که موجب به هم خوردن تعادل مواد در ادرار و به دنبال آن، موجب تشکیل سنگ می‌شوند، عبارتند از:
- ننوشیدن مقادیر کافی مایعات: زمانی که بدن شما کم‌آب می‌شود، نمک‌ها، مواد معدنی و سایر مواد موجود در ادرار ممکن است با هم تجمع یابند و بنای اولیه یک سنگ را پایه‌ریزی کنند.
مشکلات طبی: وجود برخی مشکلات طبی می‌تواند بر تعادل طبیعی مواد در ادرار تأثیر بگذارد و باعث تشکیل سنگ شود؛ مواردی مانند ابتلا به عفونت‌های ادراری، بیماری التهابی روده، نقرس، پرکاری غده هیپرپاراتیرویید و برخی بیماری‌های متابولیک ارثی مانند سیستینوری و هیپراگزالوری.
مصرف غذاهای حاوی اگزالات بالا: در صورتی که از غذاهای حاوی اگزالات فراوان (مانند سبزیجات سبز تیره، شکلات، چای و مانند آنها)، زیاد استفاده می‌کنید، استعدادتان برای ابتلا به سنگ کلیه بیشتر خواهد بود.
مصرف برخی داروها: مصرف برخی داروها مانند داروهای مدر و آنتی‌اسیدهای حاوی کلسیم، خطر ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهند.
علائم و نشانه‌های سنگ کلیه
بر‌حسب آن‌که چه اتفاقی برای سنگ بیفتد، علائم این بیماری، متفاوت خواهد بود. سنگ ممکن است در کلیه بماند یا این‌که از کلیه خارج و از طریق مجاری ادراری دفع شود. در هر یک از این حالت‌ها نیز ممکن است همه یا برخی از علائ زیر پدیدار شوند:
- بدون علامت: سنگ‌های کوچک معولاً بدون علامت خاصی از بدن دفع می‌شوند.
- درد ناگهانی و مداوم: سنگ، ممکن است باعث ایجاد دردهای شدیدی با کیفیت انقباضی در ناحیه پشت و طرفین کمر، شکم، کشاله ران یا ناحیه تناسلی شود. این دردها با تغییر وضعیت بدن نیز بهبود نمی‌یابند. کسانی که حداقل یک‌بار دفع سنگ کلیه را با این کیفیت تجربه کرده‌اند، دردش را این‌گونه توصیف می‌کنند: «بدترین دردی که تا الان تجربه کرده‌ام.»
- تهوع و استفراغ
- مشاهده خون در ادرار: این علامت معمولاً در اثر سنگِ باقیمانده در کلیه و نیز در اثر سنگِ به راه افتاده می‌تواند ایجاد شود.
- سوزش و تکرر ادرار: این علائم می‌تواند ناشی از عبور سنگ از مجاری ادراری باشد. البته احساس سوزش و ناراحتی حین دفع ادرار در عفونت‌های مجاری ادراری نیز دیده می‌شود.
- تب و احیاناً لرز
- کاهش اشتها
- اسهال یا یبوست
- افزایش تعریق
- احساس خستگی مفرط
به این نکته هم باید توجه داشت که علائم بالا در برخی بیماری‌های دیگر نیز مشاهده می‌شود، لذا تشخیص نهایی و قطعی ابتلای فرد به سنگ کلیه، توسط پزشک و با توجه به علائم بیمار و انجام تست‌های تشخیصی خواهد بود.
