خواب فرآيندي است كه مغز براي عملكرد مناسب به آن نياز دارد، پس اين كه میگویند كسي از بي‌خوابي نمي‌ميرد نادرست است زیرا بسياري از اختلال‌هاي خواب چه به صورت مستقيم (آپنه تنفسي) و چه به صورت غيرمستقيم (حوادث مرتبط با اختلال‌هاي خواب) تهديد كننده جدي زندگی انسان به حساب مي‌آيند.
اين در حالي است كه عموم مردم و حتي برخي بالين‌گران، جدي بودن اختلال‌هاي خواب را درك نكرده‌اند. در اين ميان، کسانی كه دچار مشكلات خواب هستند، كمتر مشكل خود را پيگيري مي‌كنند كه ممكن است اين بي‌تفاوتي ريشه در ناآگاهي آنان نسبت به اهميت و تاثيرات منفي اختلال‌هاي خواب روي زندگي فرد داشته باشد.
خواب تنها يك توقف ساده زندگي روزمره نيست و در واقع به عنوان فاز فعال و مهم زندگي براي به‌دست آوردن مجدد تندرستی جسمي و مغزي محسوب مي‌شود. اهميت اين بخش از زندگي آنقدر زياد است كه حداقل84 نوع اختلال خواب و بيداري باعث كاهش كيفيت زندگي و تاثير منفي در تندرستی انسان مي‌شود و حتي بعضي از اين نارسایی ها ممكن است با خطر جاني همراه باشند. هزينه غيرمستقيم حوادث ناشي از اختلال‌هاي خواب تنها در آمريكا حدود 100 ميليون دلار در سال برآورد شده است. بنابراين اختلال خواب مشكلي جدي است كه نه تنها بر زندگي فردي، بلكه بر رفتارهاي اجتماعي هم تاثير مي‌گذارد.
از گونه های اين مشكلات مي‌توان بي‌خوابي (اشكال در آغاز يا تداوم خواب)، اختلال در تداوم بيداري (خواب آلودگي طي روز يا چرت زدن‌هاي مكرر)، مشكل در حفظ تداوم سيكل منظم خواب و بيداري، راه رفتن در خواب، شب ادراري، كابوس‌هاي شبانه و غيره را نام برد.
عضو هيات علمي پژوهشگاه فناوري‌هاي نوين پزشكي جهاد دانشگاهي معتقد است: نارسایی ها خواب، مهم‌ترين شاخص ارزيابي تندرستی رواني فرد محسوب مي‌شود و كيفيت خوب خواب بيانگر تندرستی رواني فرد است. به همين دليل هم به گفته دكتر بهزاد قرباني، يك روش ساده و سريع كه مي‌توان در غربالگري تندرستی رواني افراد به كار برد، پرسش از بيمار در مورد كيفيت خواب، ميزان خواب و خوب‌خوابيدن است.
اين روانپزشك با اشاره به اين‌كه بي‌خوابي‌شايع‌ترين شكايت و علت مراجعه افراد به درمانگاه‌هاي روانپزشكي است، مي‌افزايد: بي‌خوابي‌كه جزو شايع‌ترين گونه های نارسایی ها خواب است مي‌تواند ناشي از افسردگي، استرس و اضطراب يا وسواس باشد.
دبير علمي كارگاه آموزشي نارسایی ها خواب و نارسایی ها جنسي كه در حاشيه اين كارگاه سخن مي‌گفت، مي‌افزايد: بسياري از افراد تصور مي‌كنند اگر زياد بخوابند يعني از خواب خوبي برخوردارند، در حالي كه پر خوابي و زياد خوابي نيز خود اختلال خواب محسوب مي‌شود. در ضمن بسياري از بي‌خوابي‌ها ناشي از قرار گرفتن در يك موقعيت تنشي است، به اين صورت كه فرد با قرار گرفتن در يك موقعيت پراسترس مانند شركت در يك امتحان يا يك مصاحبه استخدامي، از مدت‌ها پيش از آن دچار بي‌خوابي يا بدخوابي مي‌شود.
در اين ميان، خواب خوب در عملكرد و كارايي فرد و فعاليت‌هاي روزانه‌اش تاثير مي‌گذارد. کسانی كه از كيفيت خواب خوبي برخوردارند صبح راحت‌تر از خواب بيدار مي‌شوند و احساس سرزندگي و شادابي دارند، اما کسانی كه در طول شب خواب خوبي نداشته‌اند بسختي از خواب بيدار مي‌شوند و صبح احساس خستگي و خواب آلودگي مي‌كنند.
قرباني با بيان اين‌كه علاوه بر بي‌خوابي، نوع ديگري از نارسایی ها خواب به صورت كج‌خوابي يا بد خوابي است، مي‌گويد: در كج‌خوابي‌كه شايع‌ترين نوع كج‌خوابي همان بدخوابي است، ميزان و كميت خواب مطرح نيست، بلكه فرد از نظر كيفي، خواب خوبي ندارد. همچنين فردي كه بدخواب است دچار كابوس‌هاي شبانه مي‌شود و با حالت ترس و وحشت از خواب مي‌پرد يا اين‌كه هنگام خواب راه مي‌رود، حرف مي‌زند و حتي بر اثر ترس و وحشت‌هاي شبانه بدون اين‌كه متوجه شود، با حالت فرار از خواب بيدار مي‌شود.
وي با اشاره به اين‌كه ميزان خواب مورد نياز کسانی كه احساس سرزندگي كنند بستگي به عادت آنها دارد، مي‌افزايد: به طور معمول 7 تا 8 ساعت، ميزان خواب طبيعي مورد نياز افراد است.
در درمان بي‌خوابي بدترين درمان کاربرد داروهاي خواب‌آور بدون يافتن علت است
بنابراين کسانی كه بيشتر از 9 ساعت بخوابند پرخوابند كه بيشتر در زنان شيوع دارد و کسانی هم كه كمتر از 6 ساعت بخوابند كم‌خواب محسوب مي‌شوند كه اين مشكل در مردان بيشتر است. از طرف ديگر برپایه بررسي‌هاي مختلف، كساني كه كمتر از 5/3 ساعت و بيشتر از 5/9 ساعت مي‌خوابند، 15درصد بيشتر از کسانی كه بين 6 تا 9 ساعت مي‌خوابند دچار مرگ و مير مي‌شوند. توجه به مسائل و نارسایی ها گوناگون خواب باعث شد تا پژوهشگاه فناوري‌هاي نوين علوم پزشكي جهاددانشگاهي ابن‌سينا براي آشنايي کارشناسان روانپزشكي با دستاوردهاي علمي جديد، برنامه مدون نارسایی ها خواب و جنسي را برگزار كند.
قرباني علت برگزاري اين دوره آموزشي را يادآوري مباحث درباره نارسایی ها جنسي، اختلال‌هاي خواب و سوءاستفاده جسمي و رفتاري براي روانپزشكان و ارائه دستاوردهاي علمي تازه در اين مباحث و جلب توجه بيشتر کارشناسان امر به اهميت پرداختن به موضوعات فوق مي‌داند و مي‌افزايد: اين كارگاه از امتياز آموزش مداوم جامعه پزشكي برخوردار بوده و در 3 بخش نارسایی ها خواب، نارسایی ها عملكرد جنسي مردان و زنان، همجنس خواهي، انحرافات جنسي و سوءاستفاده جنسي برگزار شد. در هر بخش، ارائه مورد)case( و به دنبال آن بحث و پرسش و پاسخ و تعامل با شركت‌كنندگان نيز طراحي شده است.
كيفيت خواب مهم‌ترين شاخص
پژوهشها نشان مي‌دهد10 درصد مردم جهان به گونه های نارسایی ها خواب مبتلا هستند. در واقع حدود يك‌سوم مردم جهان در طول زندگي خود به بي‌خوابي دچار شده‌اند كه10 درصد اين بي‌خوابي‌ها حالت مزمن پيدا كرده است. در اين ميان بي‌خوابي در شب و خواب آلودگي در روز را مي‌توان از مهم‌ترين نشانه ها نارسایی ها بي‌خوابي برشمرد. اما در درمان بي‌خوابي، بدترين درمان کاربرد داروهاي خواب‌آور بدون يافتن علت است، چون با اين كار علاوه برآن‌كه علت بيماري پنهان مي‌شود، پس از مدتي اثر داروهاي خواب‌آور از بين مي‌رود و مشكل وابستگي بيمار به دارو نيز به بيماري زیاد مي‌شود. از طرف ديگر، رعايت نكردن بهداشت خواب مهم‌ترين علت ايجاد بي‌خوابي است به طوري كه مي‌توان ادعا كرد حدود 60 درصد مردم به علت رعايت نكردن بهداشت خواب به بي‌خوابي‌مبتلا مي‌شوند.
همچنين ابتلا به بيماري‌هاي گوناگون، برخي فعاليت‌هاي شغلي استرس‌زا، شبكاري يا نوبت‌هاي كاري طولاني و نامنظم و سفرهاي مكرر در عرض جغرافيايي را مي‌توان از ديگر علل ايجاد بي‌خوابي دانست. اين در حالي است كه اگر علت بي‌خوابي بدرستي شناخته شود، مي‌توان با درمان مناسب بيمار را درمان كرد، در غير اين صورت با مزمن شدن بيماري، زمان درمان نيز بيشتر خواهد شد. در اين ميان، خوشبختانه حدود 60 تا70 درصد بي‌خوابي‌ها با رعايت اصول بهداشت خواب برطرف مي‌شود، بنابراين کارشناسان به مردم توصيه مي‌كنند براي داشتن خواب راحت، به رعايت اصول بهداشت خواب توجه كنند.
داشتن ساعت خواب منظم واستفادهنكردن بيش از حد از تلويزيون و اينترنت، بيدارشدن در ساعت مشخص، کاربرد نكردن از غذاها و نوشيدني‌هاي بيداري‌زا پيش از خواب (مانند گونه های قهوه)، مشاجره نكردن پيش از خواب و انجام ندادن فعاليت‌هاي بدني سخت پيش از خواب از جمله اصول بهداشت خواب است.
آرامش و مناسب بودن دماي محيط خواب، نخوابيدن در محيط و محل كار، کاربرد نكردن از تلويزيون در محل خواب، کاربرد رختخواب راحت و جبران ساعات كمبود خواب در روزهاي تعطيل، از ديگر اصول بهداشت خواب است كه بايد به آن توجه كرد.
